Pidato Malewa Panghulu suku Jambak Datuak Basa

PIDATO ADAT
DALAM RANGKA BATAGAK GADANG
MALEWAKAN GALA SAKO DATUAK BASA
NAGARI MANGGOPOH
SABTU 20 MARET 2010
04 RABIUL AWAL 1431 H

BISMILLAH.......

Kaganti rokok nan sabatang
Siriah dicarano nan disambahkan
Adaik baso jo basi nan bawarihi
Kaganti ambo manuruik jo manjalang
Mamohon rilla jo maaf sarato mangulurkan tangan
Jo salam ambo mulai i

ASSALAMU’ALAIKUM WR. WB.

Sairing balam jo barabah
Balam lalu barabah mandi
Samo mambubuang jo tampuo
Sairiang salam dengan sambah
Salam lalu sambah kumbali
Talingkuang angku-angku kasadonyo

Kasha ambun kasha baludu
Batanti bajaik tapi
Baturap jo banang sirah
Tahampai di sandaran
Minta rilla jo maaf ambo kapado panghulu
Nan salirik duduak kanan jo kiri
Nan saedaran mahadok katangah
Jo sambah dimulaiakan


Anak itiak diateh dalimo
Anak alang dalam biluka
Kaciak indak disabuik namo
Gadang indak di imbaukan gala

Palupuh batang malapari
Pucuaknyo manimpo aka bajumbai
Dibaok urang ka batipuh
Sungguhpun ambo tagak badiri
Bukanlah ambo tahu pandai
Ujuik dibathin duduak basimpuah


Manolah angku rajo nan batigo, basa nan barampek, angku-angku ninik mamak, alim ulama imam kathib, cadiak pandai jo bundo kanduang, sarato rajo alam nan hadir diacaro nanko.
Ujuik sambah di layiu kanan basamo, salam tajelo kanan rapek. Sambah tatabua kanan banyak, kepado ninik mamak, nan gadang basa batuah, warih nan bajawek, pusako nan batolong, ibaraik kayu gadang ditangah koto, nan bapucuak sabana bulek, nan baurek sabana tunggang. Batang gadang dahannyo kuek, daun rimbun buahnyo labek. Nan rimbun rampak dek adaik, babuah labek dek pusako. Batang gadang tampek basanda, urek bakek baselo, dahan kuek tampek bagantuang. Buah labek buliah dimakan, daun rimbun tampek balinduang, balinduang jiko ka panesan, bataduah jiko ka hujanan, iyo dek anak kamanakan, nan salingkuang cupak adaik, nan sapayung sapa tagak, dibawah payung dilingkuang cupak, kapai tampek batanyo, ka pulang tampek babarito, kusuik kamanyalasaian, karuah nan ka mampajaniah. Hukum adaik katonyo bana, syak landai aiu nyo janiah.

Sairing kapado alim jo ulama, suluah dendang di nagari, nan tahu di halal dengan haram, tahu jo sunat dengan paradhu, mangarati lafa jo makna, sarato syah dengan bata.

Duduak bapadoman kitab, tagak suko bapituah, ka undang-undang ka madinah ka payung panji ka sarugo.
Lorong kapado cadiak pandai, urang nan arif bijaksano, nan tahu jo kieh jo kato baying, tahu di angin nan basiu, tahu diriyaik ka mandingin, tahu diunak ka manyangkuik, tahu jarek ka malantai, tahu bahayo nan katibo, itulah tali tigo sapilin bak tunggu tigo sajarangan di salingka nagari Manggopoh umum dialam Minangkabau.

Kepado kaum ibu, bundokanduang, urang panyatun jo pangsiah, payantun dek anak dagang, pangasih kapado urang miskin, limpapeh rumah nan gadang, amban puruak biliak nan dalam, peti ameh aluang bunian, anak kunci lumbuang baperang, cahayo rumah salendang dunie, jikok auih tampek mintak aia, jikok lapa tampek minta nasi.

Hari baik katiko elok, pada hari wakatu kini, ombak tanang, angin lah salasai. Rantiang tak badatiak lai murai tak bakicau lai. Alhamdulillah syukur nikmat kapado allah ateh sagalo rahmadnyo. Asah basiang ampek tumbuah, nyato manimbang dinan ado. Dilengongkan kiri jo kanan, dipandang hilie jo mudiak, nan jauh alah datang, nan hampia alah tibo, sapangka dulu datang mananti, ado nan mambao nasi jo jamba, lah bakumpua kito di balerong nangko, untuak manyumarakkan acara alek manggadangkan, sarato melewakan gala sako panghulu suku jambak, payuang panji datuak basa nagari Manggopoh.

Apolah sambah nan disambahkan, titah nan ka ambo anta sampai kapado kito nan basamo. Dicubo maulang-ulang kaji, kito bukak si tambo lamo, tantang barih balabeh adaik Minangkabau, sarato asa usuo nagari Manggopoh dan barih balabeh adaiknyo nan dipaturun panaikan sampai kini.

Gulamo mudiak ka hulu
Mati di samba ikan tilam
Kanai anak bada balang
Pusako niniak nan dahulu
Lai babuhuo bakanakan
Kini manjadi undang-undang

Elok ranahnyo Minangkabau, rupo karambie tinggi-tinggi, cando pinang linguyuran. Rupo rumpuiknyo gatiu-gatiuan. Bukik baririk kiri kanan,gunuang marapi jo singgalang. Tandikek jo gunung sago, pasaman jo gunung talang. Pudiang ameh batimba jalan, baringin ditangah koto, labuah luruiah jalannyo golong, sawah batumpak dinan data, ladang babidang dinan lereang.

Banda baliku turuik bukik, cancang latih, ninik moyang, tambilang basi rang tuo-tuo. Sawah lah sudah jo lantaknyo, ladang lah sudah jo ranjinyo, sawah balantak ba supadan, ladang diagiah babintalak, padang di bari balangundi.

Rimbo diagiah bajilu’ang, bukik dibari bakarakatau. Ka ateh nyato ka ambun jantan, ka bawah nyato takasiak bulan, niniak mamak baulayat, hak nyato bapunyo, gangamlah nyato nan baumpuak. Rumah gadang basandi batu, sandi banamo aluo adaik, tonggak banamo ka sandaran, atok ijuak dindiang baukie, gonjong ampek bintang bakilau banamo rabuang mambacuik, timah mamutiah diatehnyo. Tonggak gaharu lantai cindano, tarali gadiang balariak, bubuangan burak katabang, tuturan labah mangirek, paran gamba ula ngiang, bagaluik rupo ukiu cino, salo manyalo aiu perak, ba anjuang batingkok baalun-alun, tampek puti manure manarawang. Barih balabeh Minangkabau. Satitiak nan pantang hilang, nana sabarih nan indak lupo, jauah buliah ditunjukkan, dakek buliah diikoan. Nan salirik gunung marapi, nan saedaran gunuang pasaman.
Dari singkarak nan badangkang, sinan buayo putiah daguak, sampai kapintu rajo hiliu. Durian ditakuak rajo, sipisau-pisau anyuik, sialang balantak basi, dakek aiu babaliak mudiak, sailiran batang bangkaweh, sampai ka ombak nan badabuo, hinggo lauik nan sadilih, sahinggo sikilang aiu bangih. Pasiu banda sapuluah, hinggo taratak aiu hitam, sampai ka tanjuang simalidu, itulah alam Minangkabau.

Dimano titiak palito
Dibawah telong nan batali
Dimano asa niniak moyang kito
Dari lereang gunung marapi

Dari kurao ka lubuak panji
Jalan luruih ka simpang gudang
Dari mano adaik mulo badiri
Iyo di pariangan padang panjang

Manembak sambie baburu
Dapek pantau dek manjalo
Luak dibari bapanghulu
Rantau dibari barajo-rajo

Dalam ranah Minangkabau, luak agam jo tanah data, sarato luak limo puluah, dan rantau jo pasisie. Nan disabuik panjang bakaretan, gadang nan bakabungan, laweh nan basibiran, nan jauh mancari suku, jikok dakek mancari indu, jauh cinto dan dicinto, jikok dakek jalan manjalang.

Dibalah buluah jo ujuang pisau
Dirawuik di anyam katuduang lokoh
Lah di danga barih balabeh Minangkabau
Pidato dialiahkan ka nagari Manggopoh
Ikuti pidato supayo nak jaleh

Takalo zaman saisuak acok tajadi parang antaro taratak jo taratak, dusun jo dusun, nagari jo nagari. Parang Tiku jo Bawan, Manggopoh jo Garagahan, takadiu Allah tumbuah pikiran urang tuo-tuo nagari wakatu itu. Barangkek ka nagari pariangan manamui urang cadiak pandai nan bagala DT. TAN TEJO MAHARAJO, untuk mencari jalan mahantikan parang nan tajadi. Mangko urang tuo sarato DT. TAN TEJO MAHARAJO, manuju nagari Bawan, taruih ka Manggopoh. Mangko dipanggia lah urang cadiak nagari Bawan, Garagahan sarato Tiku. DiManggopoh diadokan musyawarah ampek nagari (Bawan, Garagahan, Tiku dan Manggopoh). Tampeknyo di bawah batang kayu bayuo di jorong duo batu hampa, sampai kini dinamokan urang itu PARAMAN BAYUO.

Dapeklah kato sapakaik dalam musyawarah tu, ma adokan baralek gadang marayokan adaik, lalu mamanggiu anak kamanakan untuak membuek balerong gadang nan balabuah gajah, karano rajo mangandarai gajah nan turun sajo dalam balerong itu. Tampeknyo dibukik endah kajo, dakek sungai aur kini. Sampai kini balerong nan sarupo itu masih hiduik dan bakambang dikalangan masyarakat nagari :

  • Dinagari Bawan balerong balabuah gajah kaduduak an rajo tigo selo, dalam balerong datuak rangkayo kaciak duduak maningkalak, di tangah diapik dek datuak bagindo basa jo daruak palimo.
  • Di nagari Garagahan balerong balabuah gajah kaduduak an rajo tigo selo, dalam balerong datuak siaga, duduak maningkalak ditangah di apik dek datuak mudo, jo datuak tan pahlawan.
  • Di nagari Tiku balerong balabuah gajah kaduduak an rajo tigo selo, dalam balerong datuak rangkayo basa duduak maningkalak, ditangah di apik dek datuak rangkayo bungsu, jo datuak rangkayo mulie.
  • Di nagari Manggopoh balerong balabuah gajah kaduduak an rajo tigo selo, dalam balerong datuak rajo bandaro, duduak maningkalak ditangah di apik dek datuak basa, jo datuak tumbijo.
Nagari Tiku adalah kaduduak an tigo selo Rajo Manggopoh, rajo Bawan dan rajo Garagahan.
Bak kato urang :
Sandi : Manggopoh
Tunggak : Bawan
Tiang panjang : Garagahan
Atok/parabungan : Tiku

Pada zaman pamarintahan kolonial bulando, manduduak an tuangku lareh nan patamu di nagari Tiku. Sasudah susunan adaik ka ampek nagari di tarimo dek niniak mamak, urang tuo sarato anak nagari, mangko pidato DT. TAN TEJO MAHARAJO kalua pantunnyo nan babunyi :
Ka pauh jalan ka baliak
Sago jalan ka pasaman
Adaik di tanyo kamanakan baiak
Bacahayo kampuang jo halaman

Baitulah bunyi susunan ka ampek nagari, nan ditarimo dari niniak moyang takalo maso dahulunyo, dan samo-samo mamacik amanaik, sarato bapegang taguah ka pituah.

BARIH BALABEH ADAIK NAGARI MANGGOPOH

Adopun nan dinamokan nagari manggopoh :

Sabalah utara :

Sampai ka batang masang kanan, babateh jo kabupaten pasaman barat

Sabalah selatan : 

Dari pamatangan di aneh luruih mahadok ka anak aiu sosong buayo, taruih mahadok ka matohari tabik, luruih ka bukik alai gadang, taruih ka padang barabah putiah dan batamu jo bateh nagari Garagahan di patamuan tu di buek bateh.

Sabalah timur : 

Sajak dari muaro anak aiu taruang-taruang taruih ka muaro anak aiu palangkitangan, taruih ka bukik caliak, taruih ka parman bayuo dan paang kunik taruih kaparik bateh Garagahan.

Sabalah barat : 

Sampai ka batang bajangguik iliu gunuang antokan. Sajak dari batang bajangguik, taruih ka anak aiu taruang-taruang dari anak aiu taruang-taruang taruih ka batang anak aiu kubu durian di dakek kaum datuak tumbasa.

SUSUNAN KERAPATAN ADAT (RAPEKAMPEK JINIH)

RAJO NAN BATIGO :

DT. RAJO BANDARO, salaku amban puruak koto piliang
DT. TUMBIJO, Selaku pamacik pasuang jo rantai nan batugaih mamacik hukum sarato kaputusan dan ma awasi adaik dalam bagari.
DT. BASA, salaku panangguang jawab bateh jo sapadan nagari, mamaliharo keamanan dalam nagari, manapiak mato padang, panantang matohari manyosong bajauk dilauik

BASA NAN BARAMPEK :

DT. BANDARO, DT. MAJO SATI, DT. INDO MARAJO DAN DT. RAJO MUDO, selaku manarimo titah dari anggota rapek dan manarimo titah dari rajo nan batigo.

ALIM ULAMA:
Imam nagari
Khatib nagari
Selaku suluah bendang, batugaih maagiah pedoman dan pandangan kepada anggota rapek manuruit syariat islam, baik di mitak atau indak dimintaksahinggo apopun kaputusan nan dibuek sasuai jo adaik dan syarak, adaik basandai syarak- syarak basandi kitabullah, syarak mangato adaik mamakai.

BANDARO ADAT/CADIAK PANDAI :
Batugaih maluruihkan dan ma agiah pandangan dan pidoman sepanjang adaik, apobilo anggota rapat manamui sesuatu masalah nan agak rumik,
Bak Kato Urang :
Lalok nan ka manjagokan, lupo nan kamanimbuan, senteng nan ka mambilai, kurang nan ka manukuak.

URANG TUO ADAIK:
DT. SIRAJO, DT. BINTARO RAJO DAN DT.BINTARO HITAM Batugaih ma antaroi segalo pertikaian pandapek dari anggota rapek dan basamo-samo mancari jalan kaluanyo sahinggo dapek aiu nan janiah sayak nan landai kato ciek bana sabuah.

Andiko basa:

1 DT. RANGKAYO TUO 14 DT. BAGINDO
2 DT. PANJANG 15 DT. TAN MAJO LELO
3 DT. JANDO BASA 16 DT. TALUD API
4 DT. GANTO SUARO 17 DT. SATI
5 DT. RANGKAYO HITAM 18 DT. MANGKUDUN
6 DT. MARAJO 19 DT. MAJO LELO
7 DT. RAJO DIHILIE 20 DT. RAJO NAN SATI
8 DT. MAJO INDO 21 DT. SINDO BASA
9 DT. JALO ANSO 22 DT. RAJO MANGKUTO
10 DT. BUNGSU 23 DT. TUMANGGUANG
11 DT. RANGKAYO KACIAK 24 DT. RAJO HARIMAU
12 DT. PARAPATIAH NAN KUNIANG 25 DT. JALELO
13 DT. PARAPATIAH NAN HITAM 26 DT. TUMBASA


Batugaih mampabincangkan acara rapek nan babunyi :

Cancang tarah dek panghulu, hasil cancang tarah ikolah nan dijadikan kaputusan rapek.

Mangko saluruh anggota rapek/ninik mamak manjalankan kaputusan itu kepado anak kemenakan, tabujua lalu, tabulintang patah, indak mangiri jo manganan, tibo diparuik indak dikampihan, tibo didado indak dibusuangkan, aratinyo tibo dinan bana tetap dilaksanakan (iko dinamokan adat koto piliang) yaitu menjalankan keputusan nan dibuek, adat budi caniago dasar musyawarah (baiyo-iyo)

Sabaliaknyo kok disabuik mujua jo malang nan tibo, artinyo indak dapek kato sapakaik dalam sidang andiko basa diibaratkan nan bak balam jo katitiran, saangguak lai, sagayo indak atau ibarat kapua jo tapuang, bantuaknyo samo rasonyo balain, haruslah disidang tigo kali manuruik adaik, mano dimabuak siriah nan sakapua kok dimakan pinang nan sagatok.

Tantu bana nan indak kunjuang tibo, patuik rapek tagang, kok untuang dirapek nan katigo itu bananyo tumbuah.

Dirapek nan ka tigo itu nantinyo indak juo bulek dapek digolongkan picak indak juo dapek dilayangkan, mako anggota rapek sapakaik manyarankan kapada urang tuo adaik untuk disarahkan kepado rajo nan batigosarato basa nan barampek untuk maambiak kaputusan (dinamokan adaik koto piliang)

Adat kkoto piliang ini maambaik keputusan tapi keputusan itu indak dipakai jo acara rapek, nan dinamokan luruih lubang, luruih panjolok, tantang aie tantang tubo, tantangan ikan nan kamati, kaputusan itu ditibokan.
Setalah rajo nan batigo jo basa nan barampek bermusyawarah dan akhirnyo diumumkan pado anggota rapek indak ado musiah bandiang lai oleh karena hak nyo alah dibarikan tigo kali rapek mako sidang rapek harus manarimo.

Itulah pajalanan anggo-tanggonyo didalam nagari manggopoh nan mampunyai tujuah suku :

Suku jambak jumlah 

SUKU JUMLAH DATUAK
JAMBAK               :3 ORANG
CANIAGO             :9 ORANG
SIKUMBANG        :7 ORANG
PILIANG                 :5 ORANG
KOTO                     :3 ORANG
TANJUNG              :8 ORANG
MANDAHILIANG  :3 ORANG
TOTAL                   :38 ORANG


BUNDO KANDUANG :

Kalau disabuik pihak bundo kanduang ingek dan jago pado adaik, ingek di adaik nan karusak, jago limbago nan kasubiang amban puruik pegangan kunci itulah bunda kanduang didalam Minangkabau.

Adopun perjalanan dari adaik nagari manggopoh. Bajanjang naiak bantanggo turun, naiak sajak dari janjang dibawah, dari anak kamanakan nan sarumah, dipimpin oleh mamaka rumah nan disanuik tungganai rumah, dari anak kamanakan nan sa kaum di pimpin mamak kapalo waris, mamak kapalo kaum/ payuang disabuik niniak mamak/panghulu. Dan tertinggi dalam niniak mamak/ penghulu pucuak diateh dari pado itu adolah kerapatan adat nagari.

Adopun tanggo turunnyo, sajak karapatan adat nagari ka panghhulu pucuak. Serta niniak mamak nan tujuah suku, dan niniak mamak masing-masing suku turun ka pusako tuo dari pusako tuo ka tungganai rumah/mamak rumah sampai anak kamanakan dibawahnyo.

Baitulah barih balabehnyo
Dari hilie sampai ka hulu
Kok indak disigi dipaham nyato
Pupuih jajak nan dahulu

Di hari nan sahari kiniko lah nyato siang nan bak hari, lah nyato tarang nan bak bulan, basuluah matohari, bagalanggang mato nan banyak. Nyato adaik lah dipakai inggiran sako jo pusako nan nyato, disabuik namo nan sahulunyo, diimbaukan gala sako dan pusako RADIUS datuak basatagak badirilah agak sabanta, tak tahu lelo jo ruponyo nak jaleh tampak jo langgamnyo taulah urang sanagari ariflah urang saluhaknyo sa lingka nagari manggopoh, inggiran sako jo pusako naknyo nyato nan kamambao gala sako dan pusako, kok adaik lahnyo isi, limbago lahnyo tuang, kini ikua dipapek sayok diguntiang iyolah radius bagala dt.basa angku-angku niniak mamak, alim ulama, cadiak pandai dan bundo kanduang nagari manggopoh, baolah ka hiliu jo kamudiak kok kabukik samo mandaki kok kalurah samo manurun samo barambun badingin untuak membangun dusun jo kampuang, koto jo nagari baok sautang sa piutang,baok sarabah satagak, nan samo di nan sarupo nantun taradok pemangku adat, mangko kapado nan malangga jo nan mampamalukan di hukum manuruik sepanjang adaik Nan di sabuik malimkan ( mengganti biaya) kagadangannyo.

Panakiak pisau sirawik
Ambiak galah batang lintabuang
Silodang ambiak kanyiru
Nan satitiak jadikan lauik
Nan sakapa jadikan gunung
Bakato bana sifait panghulu

Urang padang mambali banang
Dikumpua mangko dilipek
Dilipek-lipek lalu dipatigo
Indak pandai ambo bapidato panjang
Elok dikumpua naknyo singkek
Singkek diambiak nan paguno

Tambilang dilubuak auo
Tasisiak di tapi pantai
Di bilang sado nan basuo
Nan tingga untuak urang nan pandai

Kok ado jarum nan patah
Jan disimpan dalam peti
Kalaukan sajo ka mato papeh
Kok ado pidato nan salah
Jan disimpan didalam hati
Buang sajo ka lauik lapeh

Hanyo sampai disiko talabiah dan takuruang dalam pidato adaik ambo tolong dimaafkan dan ambo tutup dengan wabilalhi taufik walhidayah wassalamu’alaikum wr. Wb.

Copy right@Muhammad Yamin,Palembang




Template by:

Free Blog Templates